Праблема процідзеяння карупцыі ў сілу яе разбуральнага і дэградаваная ўздзеяння на сістэму ўлады, сацыяльныя і эканамічныя працэсы застаецца адным з галоўных напрамкаў дзяржаўнай палітыкі.
Карупцыя – наўмыснае выкарыстанне дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай свайго службовага становішча і звязаных з ім магчымасцей, спалучанае з супрацьпраўным атрыманнем маёмасці або іншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб, а таксама подкуп дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобы альбо замежнай службовай асобы шляхам прадастаўлення ім маёмасці або іншай выгады ў выглядзе паслугі, заступніцтва, абяцання перавагі для іх або для трэціх асоб з тым, каб гэта дзяржаўная службовая або приравненное да яго твар альбо замежнае службовая асоба здзейснілі дзеянні ці ўстрымаліся ад іх здзяйснення пры выкананні сваіх службовых (працоўных) абавязкаў (арт. 1 Закона Рэспублікі Беларусь ад 15.07.2015 №305-3 «Аб барацьбе з карупцыяй»).
Карупцыя лічыцца важнай грамадска-палітычнай праблемай, якая зніжае тэмпы эканамічнага росту. Злачынствы, якія здзяйсняюцца службовымі асобамі, і асабліва з карупцыйнай скіраванасцю, прычыняюць істотную шкоду аўтарытэту дзяржаўнай улады, перашкаджаюць нармальнаму функцыянаванню органаў дзяржаўнай улады і кіравання, а таксама апарата кіравання іншых органаў і арганізацый незалежна ад формаў уласнасці, падрываюць давер грамадзян да ўладных структур.
Заканадаўства аб барацьбе з карупцыяй грунтуецца на Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, Законе Рэспублікі Беларусь «Аб барацьбе з карупцыяй» ад 15.07.2015 №305-3 і іншых актах заканадаўства Рэспублікі Беларусь, а таксама міжнародных дагаворах Рэспублікі Беларусь.
Адказнасць за правапарушэнні, якія ствараюць умовы для карупцыі, і карупцыйныя правапарушэнні ўстанаўліваецца Кодэксам Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях, Крымінальным кодэксам Рэспублікі Беларусь і іншымі заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь.
У адпаведнасці з артыкулам 37 Закона “Аб барацьбе з карупцыяй” ад 15.07.2015 №305-3 карупцыйнымі правапарушэннямі з’яўляюцца:
- вымагальніцтва дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзеянне пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;
- прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзеянне пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў, акрамя прадугледжанай заканадаўствам аплаты працы;
- прапанова або прадастаўленне дзяржаўнаму службовай або приравненному да яго твару небудзь замежнаму службовай асобе маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцання перавагі для іх або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзеянне пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;
- дзеянне або бяздзейнасць дзяржаўнага службовай або прыраўнаванай да яе асобы альбо замежнай службовай асобы пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў у мэтах незаконнага здабывання выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб;
- незаконнае выкарыстанне або наўмыснае ўтойванне маёмасці, атрыманага дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай ад любой дзейнасці, указанай у абзацах другім, трэцім і пятым часткі першай гэтага артыкула;
- прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасці (падарункаў), за выключэннем сувеніраў, якія ўручаюцца пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў, або атрыманне іншай выгады для сябе або для трэціх асоб у выглядзе работы, паслугі ў сувязі з выкананнем службовых (працоўных) абавязкаў;
- ажыццяўленне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да паездкі за кошт фізічных і (або) юрыдычных асоб, адносіны з якімі ўваходзяць у пытанні яго службовай (працоўнай) дзейнасці, за выключэннем наступных паездак: службовых камандзіровак; па запрашэнні мужа (жонкі), блізкіх сваякоў або сваякоў; якія ажыццяўляюцца ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі Рэспублікі Беларусь або па дамоўленасці паміж дзяржаўнымі органамі Рэспублікі Беларусь і органамі замежных дзяржаў за кошт сродкаў адпаведных дзяржаўных органаў і (або) міжнародных арганізацый; ажыццяўляюцца са згоды вышэйстаячага службовай асобы або калегіяльнага органа кіравання для ўдзелу ў міжнародных і замежных навуковых, спартыўных, творчых і іншых мерапрыемствах за кошт сродкаў грамадскіх аб’яднанняў (фондаў), у тым ліку паездак, якія ажыццяўляюцца ў рамках статутнай дзейнасці такіх грамадскіх аб’яднанняў (фондаў) па запрашэннях і за кошт замежных партнёраў;
- перадача дзяржаўнай службовай асобай фізічным асобам, а таксама недзяржаўным арганізацыям бюджэтных сродкаў ці іншага маёмасці, якая знаходзіцца ў дзяржаўнай уласнасці або ва ўласнасці арганізацый, у статутных фондах якіх 50 і больш працэнтаў доляў (акцый) знаходзіцца ва ўласнасці дзяржавы і (або) яе адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак, калі гэта не прадугледжана заканадаўчымі актамі;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай у асабістых і іншых пазаслужбовых інтарэсах прадастаўленага яму для выканання дзяржаўных функцый маёмасці, якая знаходзіцца ў дзяржаўнай уласнасці, калі гэта не прадугледжана актамі заканадаўства;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў у мэтах атрымання крэдыту, пазыкі, набыцця каштоўных папер, нерухомасці і іншага маёмасці;
- дробны крадзеж маёмасці шляхам злоўжывання службовымі паўнамоцтвамі.
Здзяйсненне названых у частцы першай гэтага артыкула правапарушэнняў цягне за сабой адказнасць у адпаведнасці з заканадаўчымі актамі.
Барацьба з карупцыяй у Рэспубліцы Беларусь з’яўляецца найважнейшай дзяржаўнай задачай.
Базавым дакументам, на аснове якога арганізуецца антыкарупцыйная дзейнасць у нашай краіне, з’яўляецца Закон Рэспублікі Беларусь «Аб барацьбе з карупцыяй».
Карупцыя лічыцца важнай грамадска-палітычнай праблемай, якая зніжае тэмпы эканамічнага росту. Злачынствы, якія здзяйсняюцца службовымі асобамі, і асабліва з карупцыйнай скіраванасцю, прычыняюць істотную шкоду аўтарытэту дзяржаўнай улады, перашкаджаюць нармальнаму функцыянаванню органаў дзяржаўнай улады і кіравання, а таксама апарата кіравання іншых органаў і арганізацый незалежна ад формаў уласнасці, падрываюць давер грамадзян да ўладных структур.
У Рэспубліцы Беларусь сфарміравана прынцыповая пазіцыя дзяржавы па супрацьдзеянні карупцыі і яе злачынным праявам.
Згодна з артыкулам 1 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб барацьбе з карупцыяй» карупцыя – наўмыснае выкарыстанне дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай свайго службовага становішча і звязаных з ім магчымасцяў у мэтах супрацьпраўнага атрымання маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб, а таксама подкуп дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яе асобы альбо замежнай службовай асобы шляхам прадастаўлення ім маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцання перавагі для іх або для трэціх асоб з тым, каб гэта дзяржаўная службовая або приравненное да яго твар альбо замежнае службовая асоба здзейснілі дзеянні ці ўстрымаліся ад іх здзяйснення пры выкананні сваіх службовых (працоўных) абавязкаў, а таксама ўчыненне названых дзеянняў ад імя або ў інтарэсах юрыдычнай асобы, у тым ліку замежнага.
У адпаведнасці з артыкулам 16 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб барацьбе з карупцыяй» дзяржаўная службовая асоба, асоба, якая прэтэндуе на заняцце пасады дзяржаўнай службовай асобы, у мэтах недапушчэння дзеянняў, якія могуць прывесці да выкарыстання імі свайго службовага становішча і звязаных з ім магчымасцяў i заснаванага на ім аўтарытэту ў асабістых, групавых і іншых пазаслужбовых інтарэсах, даюць абавязацельства па выкананні абмежаванняў, устаноўленых артыкуламі 17 – 20 вышэйназванага Закона, і ставяцца ў вядомасць аб прававых наступствах невыканання такога абавязацельства.
Абавязацельства дзяржаўнай службовай асобы, асобы, якая прэтэндуе на заняцце пасады дзяржаўнай службовай асобы, афармляецца ў пісьмовай форме кадравай службай адпаведнага дзяржаўнага органа, іншай арганізацыі. Непадпісанне такога абавязацельствы цягне за сабой адмову ў рэгістрацыі ў якасці кандыдата на пасаду дзяржаўнай службовай асобы, у назначэнні на пасаду дзяржаўнай службовай асобы або вызваленне дзяржаўнай службовай асобы ад займаемай пасады ў парадку, устаноўленым заканадаўчымі актамі.
Службовыя асобы кадравай службы адпаведнага дзяржаўнага органа, іншай арганізацыі за невыкананне ўскладзеных на іх службовых абавязкаў па афармленні пісьмовага абавязацельства дзяржаўнай службовай асобы, асобы, якая прэтэндуе на заняцце пасады дзяржаўнай службовай асобы, альбо несвоечасовае азнаямленне дзяржаўных службовых асоб з што прад’яўляюцца да іх патрабаваннямі нясуць дысцыплінарную адказнасць у парадку, устаноўленым заканадаўчымі актамі.
Абмежаванні, якія ўстанаўліваюцца для дзяржаўных службовых і прыраўнаваных да іх асоб
У артыкуле 17 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб барацьбе з карупцыяй» пазначаны абмежаванні, якія ўстанаўліваюцца для дзяржаўных службовых і прыраўнаваных да іх асоб.
Дзяржаўная службовая асоба не мае права:
- займацца прадпрымальніцкай дзейнасцю асабіста або праз іншых асоб, аказваць садзейнічанне мужу (жонцы), блізкім сваякам ці родным у ажыццяўленні прадпрымальніцкай дзейнасці, выкарыстоўваючы службовае становішча;
- быць прадстаўніком трэціх асоб па пытаннях, звязаных з дзейнасцю дзяржаўнага органа, іншай арганізацыі, служачым (работнікам) якога (якой) яна з’яўляецца, або падпарадкаванага (падпарадкаванай) і (або) падкантрольнага (падкантрольнай) яму (ёй) дзяржаўнага органа, іншай арганізацыі;
- здзяйсняць ад імя дзяржаўных арганізацый без ўзгаднення з дзяржаўнымі органамі (арганізацыямі), у падпарадкаванні (распараджэнні) якіх яны знаходзяцца (у склад якіх яны ўваходзяць), здзелкі з юрыдычнымі асобамі, уласнікамі маёмасці якіх або афіляваныя асобамі якіх у адпаведнасці з заканадаўчымі актамі аб гаспадарчых таварыствах з’яўляюцца яго муж (жонка), блізкія сваякі або свойственники, а таксама з індывідуальнымі прадпрымальнікамі, якія з’яўляюцца яго мужам (жонкай), блізкімі сваякамі або свойственниками, а роўна даручаць без ўзгаднення названага здзяйсненне такіх здзелак іншым службовым асобам;
- здзяйсняць ад імя арганізацый, у статутных фондах якіх 50 і больш працэнтаў доляў (акцый) знаходзіцца ва ўласнасці дзяржавы і (або) яе адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак, у парушэнне парадку, устаноўленага заканадаўчымі актамі аб гаспадарчых таварыствах, здзелкі з юрыдычнымі асобамі, уласнікамі маёмасці якіх або афіляваныя асобамі якіх у адпаведнасці з заканадаўчымі актамі аб гаспадарчых таварыствах з’яўляюцца яго муж (жонка), блізкія сваякі або свойственники, а таксама з індывідуальнымі прадпрымальнікамі, якія з’яўляюцца яго мужам (жонкай), блізкімі сваякамі або свойственниками, а роўна даручаць здзяйсненне такіх здзелак іншым службовым асобам;
- прымаць удзел асабіста або праз іншых асоб у кіраванні камерцыйнай арганізацыяй, за выключэннем выпадкаў, прадугледжаных гэтым Законам і іншымі заканадаўчымі актамі;
- мець рахункі ў замежных банках, за выключэннем выпадкаў выканання дзяржаўных функцый у замежных дзяржавах і іншых выпадкаў, устаноўленых заканадаўчымі актамі;
- выконваць якія маюць дачыненне да службовай (працоўнай) дзейнасці ўказанні і даручэнні палітычнай партыі, іншага грамадскага аб’яднання, членам якой (якога) яна з’яўляецца (за выключэннем дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў і членаў Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, дэпутатаў мясцовых Саветаў дэпутатаў), выкарыстоўваць службовае становішча ў інтарэсах палітычных партый, рэлігійных арганізацый, іншых юрыдычных асоб, а таксама фізічных асоб, калі гэта разыходзіцца з інтарэсамі дзяржаўнай службы;
- прымаць маёмасць (падарункі), за выключэннем сувеніраў, якія ўручаюцца пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў, або атрымліваць іншую выгаду для сябе або для трэціх асоб у выглядзе работы, паслугі ў сувязі з выкананнем службовых (працоўных) абавязкаў;
- ажыццяўляць паездкі за кошт фізічных і (або) юрыдычных асоб, адносіны з якімі ўваходзяць у пытанні яго службовай (працоўнай) дзейнасці, за выключэннем наступных паездак: службовых камандзіровак; па запрашэнні мужа (жонкі), блізкіх сваякоў або сваякоў; якія ажыццяўляюцца ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі Рэспублікі Беларусь або па дамоўленасці паміж дзяржаўнымі органамі Рэспублікі Беларусь і органамі замежных дзяржаў за кошт сродкаў адпаведных дзяржаўных органаў і (або) міжнародных арганізацый; ажыццяўляюцца са згоды вышэйстаячага службовай асобы або калегіяльнага органа кіравання для ўдзелу ў міжнародных і замежных навуковых, спартыўных, творчых і іншых мерапрыемствах за кошт сродкаў грамадскіх аб’яднанняў (фондаў), у тым ліку паездак, якія ажыццяўляюцца ў рамках статутнай дзейнасці такіх грамадскіх аб’яднанняў (фондаў) па запрашэннях і за кошт замежных партнёраў;
- выкарыстоўваць ва пазаслужбовых мэтах сродкі фінансавага, матэрыяльна-тэхнічнага і інфармацыйнага забеспячэння, іншую маёмасць дзяржаўнага органа, арганізацыі і інфармацыю, распаўсюджванне і (або) прадастаўленне якой абмежавана, атрыманыя пры выкананні ім службовых (працоўных) абавязкаў.
Дзяржаўныя служачыя, супрацоўнікі Следчага камітэта Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўнага камітэта судовых экспертыз Рэспублікі Беларусь, ваеннаслужачыя, асобы радавога і начальніцкага складу органаў унутраных спраў, органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, органаў фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь, а таксама кіраўнікі, іх намеснікі і галоўныя бухгалтары дзяржаўных арганізацый і арганізацый, у статутных фондах якіх 50 і больш працэнтаў доляў (акцый) знаходзіцца ва ўласнасці дзяржавы і (або) яе адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак, не мае права выконваць іншую аплачваемую працу, не звязаную з выкананнем службовых (працоўных) абавязкаў па месцы асноўнай службы (працы) (акрамя педагагічнай (у частцы рэалізацыі зместу адукацыйных праграм), навуковай, культурнай, творчай дзейнасці і медыцынскай практыкі), калі іншае не ўстаноўлена Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь і іншымі заканадаўчымі актамі.
Дзяржаўная службовая асоба абавязаная прыпыніць сваё сяброўства ў палітычнай партыі, калі ў адпаведнасці з заканадаўствам выкананне дзяржаўных функцый з’яўляецца несумяшчальным з прыналежнасцю да палітычнай партыі.
Здзяйсненне названых правапарушэнняў цягне за сабой отсветственность ў адпаведнасці з заканадаўчымі актамі.
Асобы, прыраўнаваныя да дзяржаўных службовых асоб, муж (жонка) дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яго асобы, блізкія сваякі або свойственники, сумесна пражываюць і вядуць агульную гаспадарку з дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да, не мае права:
- прымаць маёмасць (падарункі), за выключэннем сувеніраў, якія ўручаюцца пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў, або атрымліваць іншую выгаду для сябе або для трэціх асоб у выглядзе работы, паслугі ў сувязі з выкананнем дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да службовых (працоўных) абавязкаў;
- ажыццяўляць паездкі за кошт фізічных і (або) юрыдычных асоб, адносіны з якімі ўваходзяць у пытанні службовай (працоўнай) дзейнасці дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яго асобы, за выключэннем наступных паездак: службовых камандзіровак; па запрашэнні мужа (жонкі), блізкіх сваякоў або сваякоў; якія ажыццяўляюцца ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі Рэспублікі Беларусь або па дамоўленасці паміж дзяржаўнымі органамі Рэспублікі Беларусь і органамі замежных дзяржаў за кошт сродкаў адпаведных дзяржаўных органаў і (або) міжнародных арганізацый; ажыццяўляюцца са згоды вышэйстаячага службовай асобы або калегіяльнага органа кіравання для ўдзелу ў міжнародных і замежных навуковых, спартыўных, творчых і іншых мерапрыемствах за кошт сродкаў грамадскіх аб’яднанняў (фондаў), у тым ліку паездак, якія ажыццяўляюцца ў рамках статутнай дзейнасці такіх грамадскіх аб’яднанняў (фондаў) па запрашэннях і за кошт замежных партнёраў.
Заканадаўчымі актамі для дзяржаўных службовых і прыраўнаваных да іх асоб могуць быць устаноўлены іншыя абмежаванні.
Правапарушэнні, якія ствараюць умовы для карупцыі
Правапарушэннямі, якія ствараюць умовы для карупцыі, з’яўляюцца:
- умяшанне дзяржаўнай службовай асобы з выкарыстаннем сваіх службовых паўнамоцтваў у дзейнасць іншых дзяржаўных органаў і іншых арганізацый, калі гэта не ўваходзіць у кола яго паўнамоцтваў і не заснавана на заканадаўчым акце;
- аказанне дзяржаўнай службовай асобай пры падрыхтоўцы і прыняцці рашэнняў неправамернай перавагі інтарэсам фізічных або юрыдычных асоб або прадастаўленне ім неабгрунтаваных ільгот і прывілеяў ці аказанне садзейнічання ў іх прадастаўленні;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да службовага становішча пры вырашэнні пытанняў, якія закранаюць яго асабістыя, групавыя і іншыя пазаслужбовыя інтарэсы, калі гэта не звязана са службовай (працоўнай) дзейнасцю;
- удзел дзяржаўнага службовай асобы ў якасці прадстаўніка трэціх асоб у справах дзяржаўнага органа, іншай арганізацыі, служачым (работнікам) якога (якой) яна з’яўляецца, або падпарадкаванага (падпарадкаванай) і (або) падкантрольнага (падкантрольнай) яму (ёй) дзяржаўнага органа, іншай арганізацыі;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да ва пазаслужбовых інтарэсах інфармацыі, распаўсюджванне і (або) прадастаўленне якой абмежавана, атрыманай пры выкананні ім службовых (працоўных) абавязкаў;
- адмова дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яго асобы ў прадастаўленні інфармацыі фізічным або юрыдычным асобам, прадастаўленне якой гэтым асобам прадугледжана актамі заканадаўства, наўмыснае несвоечасовае яе прадастаўленне або прадастаўленне няпоўнай або недакладнай інфармацыі;
- патрабаванне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да ад фізічных або юрыдычных асоб інфармацыі, у тым ліку дакументаў, прадастаўленне якой не прадугледжана актамі заканадаўства;
- парушэнне дзяржаўнай службовай асобай у асабістых, групавых і іншых пазаслужбовых інтарэсах устаноўленага заканадаўчымі актамі парадку разгляду зваротаў грамадзян, у тым ліку індывідуальных прадпрымальнікаў, і юрыдычных асоб і прыняцця рашэнняў па пытаннях, якія ўваходзяць у яго кампетэнцыю;
- стварэнне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да перашкод фізічным або юрыдычным асобам у рэалізацыі іх правоў і законных інтарэсаў;
- дэлегаванне дзяржаўнай службовай асобай паўнамоцтваў на дзяржаўнае рэгуляванне прадпрымальніцкай дзейнасці альбо на кантроль за яе асобе, якая ажыццяўляе такую дзейнасць, калі гэта не прадугледжана заканадаўчымі актамі;
- парушэнне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да вызначанага актамі заканадаўства парадку правядзення конкурсаў, аўкцыёнаў, працэдур закупак;
- патрабаванне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да прадастаўлення бязвыплатнай (спонсарскай) дапамогі, а роўна парушэнне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да парадку яе прадастаўлення, атрымання і выкарыстання, вызначанага актамі заканадаўства.
Здзяйсненне названых правапарушэнняў цягне за сабой адказнасць у адпаведнасці з заканадаўчымі актамі.
Карупцыйныя правапарушэнні
Карупцыйнымі правапарушэннямі з’яўляюцца:
- вымагальніцтва дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзеянне пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;
- прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзеянне пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў, акрамя прадугледжанай заканадаўствам аплаты працы;
- прапанова або прадастаўленне дзяржаўнаму службовай або приравненному да яго твару небудзь замежнаму службовай асобе маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцання перавагі для іх або для трэціх асоб у абмен на любое дзеянне або бяздзеянне пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў;
- дзеянне або бяздзейнасць дзяржаўнага службовай або прыраўнаванай да яе асобы альбо замежнай службовай асобы пры выкананні службовых (працоўных) абавязкаў у мэтах незаконнага здабывання выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцанні перавагі для сябе або для трэціх асоб;
- незаконнае выкарыстанне або наўмыснае ўтойванне маёмасці, атрыманага дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай ад любой дзейнасці, указанай у абзацах другім, трэцім і пятым;
- прыняцце дзяржаўнай службовай або прыраўнаваным да яго тварам альбо замежным службовай асобай маёмасці (падарункаў), за выключэннем сувеніраў, якія ўручаюцца пры правядзенні пратакольных і іншых афіцыйных мерапрыемстваў, або атрыманне іншай выгады для сябе або для трэціх асоб у выглядзе работы, паслугі ў сувязі з выкананнем службовых (працоўных) абавязкаў;
- ажыццяўленне дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да паездкі за кошт фізічных і (або) юрыдычных асоб, адносіны з якімі ўваходзяць у пытанні яго службовай (працоўнай) дзейнасці, за выключэннем наступных паездак: службовых камандзіровак; па запрашэнні мужа (жонкі), блізкіх сваякоў або сваякоў; якія ажыццяўляюцца ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі Рэспублікі Беларусь або па дамоўленасці паміж дзяржаўнымі органамі Рэспублікі Беларусь і органамі замежных дзяржаў за кошт сродкаў адпаведных дзяржаўных органаў і (або) міжнародных арганізацый; ажыццяўляюцца са згоды вышэйстаячага службовай асобы або калегіяльнага органа кіравання для ўдзелу ў міжнародных і замежных навуковых, спартыўных, творчых і іншых мерапрыемствах за кошт сродкаў грамадскіх аб’яднанняў (фондаў), у тым ліку паездак, якія ажыццяўляюцца ў рамках статутнай дзейнасці такіх грамадскіх аб’яднанняў (фондаў) па запрашэннях і за кошт замежных партнёраў;
- перадача дзяржаўнай службовай асобай фізічным асобам, а таксама недзяржаўным арганізацыям бюджэтных сродкаў ці іншага маёмасці, якая знаходзіцца ў дзяржаўнай уласнасці або ва ўласнасці арганізацый, у статутных фондах якіх 50 і больш працэнтаў доляў (акцый) знаходзіцца ва ўласнасці дзяржавы і (або) яе адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак, калі гэта не прадугледжана заканадаўчымі актамі;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай у асабістых і іншых пазаслужбовых інтарэсах прадастаўленага яму для выканання дзяржаўных функцый маёмасці, якая знаходзіцца ў дзяржаўнай уласнасці, калі гэта не прадугледжана актамі заканадаўства;
- выкарыстанне дзяржаўнай службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў у мэтах атрымання крэдыту, пазыкі, набыцця каштоўных папер, нерухомасці і іншага маёмасці;
- дробны крадзеж маёмасці шляхам злоўжывання службовымі паўнамоцтвамі.
Здзяйсненне названых правапарушэнняў цягне за сабой адказнасць у адпаведнасці з заканадаўчымі актамі.
Ўнутрыгаспадарчы кантроль ўключае ў сябе наступныя мерапрыемствы, накіраваныя на недапушчэнне (спыненне) крадзяжоў на вытворчасці, нямэтавага выкарыстання грашовых сродкаў, матэрыялаў і абсталявання, забеспячэнне захаванасці дзяржаўнай уласнасці, выкананне заканадаўства пры правядзенні закупак тавараў (работ, паслуг), выплаце заработнай платы і інш.:
- Кантроль за станам выканальніцкай і працоўнай дысцыпліны.
- Кантроль за станам бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці.
- Аналіз выканання каштарысу выдаткаў па бюджэтных сродках з мэтай эфектыўнага, своечасовага, поўнага асваення выдзеленых бюджэтных сродкаў. Аналіз фарміравання і выкарыстання пазабюджэтных сродкаў (для бюджэтных арганізацый).
- Аналіз выкарыстання грашовых сродкаў, матэрыяльных каштоўнасцяў і маёмасці на прадмет мэтавага і эфектыўнага выкарыстання.
- Пры выдаткоўванні сродкаў на аплату працы – кантроль за: адпрацоўкай працоўнага часу і правільнасцю складання табель уліку працоўнага часу;
правільнасць ўстанаўлення службовых акладаў, надбавак, даплат, прэміяльных выплат, а таксама аплаты адпускных. - Пры аперацыях з матэрыяльнымі каштоўнасцямі – кантроль за: выкананнем заканадаўства пры ажыццяўленні дзяржаўных закупак;
паўнатой оприходования і абгрунтаванасцю адчужэння (спісання) матэрыяльных каштоўнасцяў;
правядзенне выбарачных інвентарызацый таварна-матэрыяльных каштоўнасцей у матэрыяльна адказных асоб; абавязковае правядзенне суцэльных інвентарызацый ў адпаведнасці з патрабаваннямі заканадаўства. - Пры выдаткоўванні сродкаў на аплату камунальных і іншых паслуг – кантроль за аб’ёмам спажытых паслуг і правільнасць прымянення тарыфаў пры аплаце.
- Пры выдаткоўванні сродкаў на аплату і ўтрыманне аўтатранспарту – кантроль за: мэтавым і рацыянальным выкарыстаннем спецыяльнага службовага аўтатранспарту;
правільнасцю афармлення пуцявых лістоў;
спісаннем гаруча-змазачных матэрыялаў;
своечасовыя прафілактычныя агляды і рамонты з мэтай падаўжэння тэрміну эксплуатацыі аўтатранспарту і недапушчэння прастою;
штомесячнае зняцце рэшткаў паліва, паказанняў спідометраў. - Пры расходаванні сродкаў, выдзеленых на будаўніцтва, капітальны і бягучы рамонты – кантроль за: выкананнем дагаворных тэрмінаў вытворчасці работ, недапушчэнне іх неабгрунтаванага пераносу;
правільнасцю прымянення методыкі фарміравання кошту будаўнічых работ (расцэнкі, каэфіцыенты, нормы спісання матэрыялаў і інш.);
за цэнамі на якія выкарыстоўваюцца падрадчыкамі будаўнічыя матэрыялы;
за фізічнымі аб’ёмамі выкананых работ (правядзенне інструментальных кантрольных абмераў); абавязковае наяўнасць тэхнічнага нагляду на аб’ектах будаўніцтва, капітальнага і бягучага рамонтаў. - Пры здачы ў арэнду і бязвыплатнае карыстанне дзяржаўнай маёмасці – кантроль за правільнасцю спагнання арэнднай платы і кампенсацыі кошту камунальных паслуг і эксплуатацыйных выдаткаў;
мэтавым выкарыстаннем здадзенага ў арэнду маёмасці. - Кантроль за станам дэбіторскай і крэдыторскай запазычанасці, прыняццем мер для своечасовых разлікаў, недапушчэннем ўзнікнення неабгрунтаванай запазычанасці, ажыццяўленнем прэтэнзійнай працы па спагнанню пратэрмінаванай запазычанасці.
- Кантроль за абгрунтаванасцю выдаткаў на службовыя камандзіроўкі і прадстаўнічыя выдаткі.
- Правядзенне мерапрыемстваў па забеспячэнню рэжыму эканоміі, павышэнню канкурэнтаздольнасці аказваемых паслуг, прадукцыйнасці працы, зніжэння выдаткаў на аказваемыя паслугі, выяўлення дадатковых рэзерваў і г. д.
Для павышэння ролі ўнутрыгаспадарчага кантролю, накіраванага на папярэджанне парушэнняў, у рамках працы з кадрамі:
старанна падыходзіць да выбару кандыдатур на пасады эканамічных, бухгалтарскіх і юрыдычных службаў, у тым ліку ўвесці ў практыку правядзенне гутаркі пры прыёме на працу і ўстанаўленне прычын звальнення на папярэдніх месцах працы;
штогод павышаць кваліфікацыю спецыялістаў эканамічных, бухгалтарскіх і юрыдычных службаў;
ўводзіць у практыку ажыццяўленне кантролю па сумежных пасадам (участках);
пры распрацоўцы і зацвярджэнні службовых інструкцый, замацоўваць службовай абавязкам ажыццяўленне ўнутрыгаспадарчага кантролю па канкрэтных участках;
у службовых інструкцыях і кантрактах прадугледзець дысцыплінарную і матэрыяльную адказнасць асоб, якія дапусцілі парушэнні патрабаванняў заканадаўства, а таксама не ажыццяўленне замацаваных функцый ўнутрыгаспадарчага кантролю (як адказных выканаўцаў, так і іх кіраўнікоў).